Czy słyszałeś kiedyś o spółce cichej? Istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie. O spółce cichej jest w ostatnim czasie dość (nomen omen) cicho. Przeglądając Kodeks Spółek Handlowych nie znajdziemy tam spółki cichej – ale spółkę jawną, partnerską i komandytową już tak. Podobnie nie znajdziemy spółki cichej w kodeksie cywilnym – jedyną uregulowaną tam spółką jest spółka cywilna, a to jednak coś innego. Mimo faktu, że o spółce cichej nie mówi się dużo i nie jest ona uregulowana w przepisach prawa spółek handlowych ani w kodeksie cywilnym, spółka cicha funkcjonuje w obrocie gospodarczym i to od bardzo dawna. W dzisiejszym wpisie przyjrzymy się bliżej nieco zapomnianej konstrukcji prawnej jaką jest „spółka cicha” i poszukamy odpowiedzi na pytania czym taka spółka cicha jest, jak funkcjonuje i jak wykorzystać spółkę cichą w XXI wieku.

Spółka cicha – czy to tak naprawdę spółka?

Nie. Spółka cicha nie jest spółką handlową w rozumieniu Kodeksu Spółek Handlowych ani też spółką cywilną w rozumieniu Kodeksu Cywilnego. Musimy pamiętać, że w prawie handlowym obowiązuje zasada numerus clausus spółek co oznacza, że na gruncie kodeksu spółek handlowych możemy zawrzeć jedynie takie umowy spółek, jakie zostały przewidziane przez ustawodawcę. Spółka cicha to umowa nienazwana, dwustronnie zobowiązująca zawierana pomiędzy co najmniej dwoma osobami. Umowa spółki cichej nie wymaga formy pisemnej, chociaż dla celów dowodowych oraz w celu zagwarantowania wykonania umowy możliwe jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego lub z podpisem notarialnie poświadczonym.

Spółka cicha nie jest spółką w rozumieniu prawa ale jest umową cywilnoprawną, której treść możemy kształtować właściwie w dowolny, zgodny z prawem sposób. Warto wiedzieć, że dzięki temu, iż nie mamy do czynienia ze spółką w rozumieniu prawa spółek handlowych, nie mamy tez obowiązku zgłoszenia spółki cichej do KRS czy uzyskania wpisu wspólnika cichego do CEIDG – wspólnik cichy nie ma, co do zasady, statusu przedsiębiorcy (a przynajmniej ten status nie jest wymagany do utworzenia spółki cichej i jej prawidłowego funkcjonowania.

Spółka cicha – czy to w ogóle legalne?

Tak. Funkcjonowanie spółek cichych jest legalne i nie ma w tym zakresie ograniczeń prawnych. Sam fakt, że umowa spółki cichej nie jest umową nazwaną i nie jest uregulowana przez kodeks cywilny, nie oznacza, że spółki ciche są zakazane przez prawo. Wprost przeciwnie – na zasadzie swobody umów przewidzianej przez kodeks cywilny, każdy może zawrzeć dowolną umowę (również nienazwaną) o dowolnej treści – jeżeli oczywiście umowa nie jest niezgodna z prawem lub zasadami współżycia społecznego.

Przed wejściem w życie obecnie obowiązującego Kodeksu Cywilnego czyli przed 1965 rokiem, spółka cicha była uregulowana prawnie. Regulacje prawne spółki cichej zakładały istnienie dwóch rodzajów wspólników – wspólnika cichego – czyli wspólnika wnoszącego wkład kapitałowy oraz wspólnika jawnego (kupca), który prowadził przedsiębiorstwo. Odnosząc się do kwestii prawnych, można użyć bardzo mądrego terminu i napisać, że spółka cicha była umową jednostronnie podmiotowo kwalifikowaną – znaczy to tyle, że jedna ze stron (wspólnik jawny) musiała być przedsiębiorcą.

Fakt, że spółka cicha nie jest już uregulowana prawnie, nie oznacza, że takie spółki nie istnieją w obrocie gospodarczym. Istnieją i mają się całkiem dobrze. Spółki ciche są potrzebne bo nie każdy chce ujawniać fakt uczestnictwa w różnych projektach i nie piszę tu o jakichś nielegalnych powodach. Może po prostu chodzić o to, że nie chcemy pokazać publicznie w jakie projekty lokujemy swoje pieniądze albo prowadzący projekt nie chcą aby osoba wspólnika cichego byłą z tym projektem wiązana.

Spółka cicha – kto może zawrzeć umowę spółki cichej?

Umowę spółki cichej mogą zawrzeć co najmniej dwie osoby. Aby stworzyć spółkę cichą potrzebujemy „wspólnika jawnego” – czyli tego, który prowadzi przedsiębiorstwo oraz wspólnika cichego, czyli tego, który wnosi do przedsiębiorstwa swój wkład. Tylko tyle i aż tyle. W braku regulacji umowy spółki cichej w kodeksie cywilnym, musimy przyjąć, że do zawarcia umowy jest uprawniony każdy, kto ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz ma zasoby potrzebne do jej zawarcia czyli – w przypadku wspólnika cichego wkład do wniesienia a w przypadku wspólnika jawnego – przedsiębiorstwo.

Stronami umowy spółki cichej mogą być zarówno osoby fizyczne jak też osoby prawne. Spółkę cichą może tworzyć np. osoba fizyczna (wspólnik cichy) i spółka z o. o. (wspólnik jawny). Nie ma też przeszkód, aby spółkę cichą utworzyły dwie osoby prawne (np. dwie spółki z o. o.) lub dwie osoby fizyczne.

Spółka cicha – co powinna zawierać umowa spółki?

Umowa spółki cichej powinna regulować zasady funkcjonowania obu wspólników w tej relacji biznesowej. Po pierwsze bardzo istotną kwestią jest określenie wkładu, jaki ma wnieść wspólnik cichy do przedsiębiorstwa spólnika jawnego. Po drugie bardzo istotne jest określenie udziału wspólnika cichego w zysku, jaki z prowadzenia przedsiębiorstwa osiągnie wspólnik jawny. Dwa powyższe elementy de facto tworzą umowę spółki cichej i są podstawą, na której można budować bardziej skomplikowaną relacje prawną. Oczywiście katalog pomysłów na treść umowy spółki cichej jest bardzo szeroki – możemy na przykład dodać do umowy postanowienia zabezpieczające jej wykonanie w zakresie wypłaty zysku wspólnikowi cichemu oraz zwrotu wniesionego przez niego wkładu. Tutaj warto zastanowić się na ile (reprezentując wspólnika cichego) ufamy wspólnikowi jawnemu – jeżeli to zaufanie jest ograniczone, to dobrym rozwiązaniem może być zawarcie umowy w formie aktu notarialnego i zabezpieczenie jej wykonania przez poddanie wspólnika jawnego egzekucji w trybie art. 777 KPC czyli tzw. trzech kos.

Spółka cicha – jak wykorzystać ją w biznesie?

Pomysłów na wykorzystanie spółki cichej w biznesie jest chyba tyle, co przedsiębiorców, korzystających z tej konstrukcji prawnej. Co do zasady podstawowy motyw zawierania umów spółek cichych nie zmienił się od czasów, kiedy forma ta zaczęła funkcjonować w obrocie prawnym – spółka cicha jest wykorzystywana wszędzie tam, gdzie chcemy dokonać transferu majątku do przedsiębiorstwa innej osoby, nie tworząc jednocześnie spółki handlowej (osobowej lub kapitałowej) i nie ujawniając funkcjonowania inwestora (wspólnika cichego) w projekcie. Możemy założyć, że gdyby ujawnienie inwestora (wspólnika cichego) było możliwe lub potrzebne, strony zawarłyby umowę innej spółki np. komandytowej, komandytowo – akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Spółka cicha ma jeszcze dwie cechy zapewniające jej niegasnącą popularność. Po pierwsze, utworzenie spółki cichej jest niezwykle proste – skoro nie rejestrujemy jej w KRS i jest to zwykła umowa, to należy przyjąć, że zawarcie umowy spółki cichej jest możliwe praktycznie w dowolnej formie przewidzianej przez prawo – umowy nie musimy nawet drukować, wystarczy wymiana maili (zachowanie formy dokumentowej) aby wykazać treść stosunku cywilnoprawnego łączącego strony.

Kolejnym elementem uzasadniającym wybór spółki cichej jest jej niezwykła elastyczność prawna. Skoro ustawodawca w żaden sposób nie reguluje spółki cichej, to strony umowy spółki cichej mogą zawrzeć umowę odpowiadającą ich potrzebom na zasadzie swobody umów. Oczywiście tutaj musimy pamiętać o przepisach ograniczających swobodę umów i nie przeszarżować z postanowieniami umownymi tak, aby nie doprowadzić do nieważności umowy lub jej części.

Z tego artykułu warto zapamiętać, że:

• spółka cicha jest nienazwaną umową prawa cywilnego

• spółka cicha nie jest spółką w rozumieniu prawa spółek handlowych

• co wejścia w życie Kodeksu Cywilnego w 1965 roku, spółka cicha była uregulowana przez przedwojenne polskie prawo

• umowę spółki cichej może zawrzeć dwóch lub więcej wspólników

• w umowie spółki cichej przynajmniej jeden wspólnik powinien prowadzić działalność gospodarczą

• rolą „wspólnika cichego” jest wniesienie określonego w umowie spółki cichej wkładu do przedsiębiorstwa „wspólnika jawnego”

• rolą „wspólnika jawnego” jest prowadzenie przedsiębiorstwa, do którego wspólnik cichy wniósł wkład i rozliczanie się ze wspólnikiem jawnym z wygenerowanych w ten sposób zysków zgodnie z postanowieniami umowy spółki

• umowa spółki cichej nie wymaga formy pisemnej – aby utrwalić treść oświadczeń woli składanych przez wspólników wystarczająca jest forma dokumentowa.